İBH’da Tetkikler
Ülseratif kolitin (ÜK) ya da Crohn hastalığının vücuttaki etkilerini izlemekte kullanılan çeşitli kan testleri bulunmaktadır. Kan testleri, hastalık remisyonda olduğunda bazen aylarca gerekmeyebilir ya da hastalığın ya da alevlenmeler sırasında yapılan ilaç tedavisinin etkisini izlemek üzere sıkça gerekli olabilir. Kan örnekleri genellikle bir şırıngaya ya da bir dizi küçük vakum tübüne bağlanmış bir iğne kullanılarak koldaki bir toplardamardan alınmaktadır. Bazı özelleşmiş testlerin aç karnına yapılması gerekebilmektedir. Bu durumda testi düzenleyen laboratuvardan ya da doktordan özel talimatlar alacaksınız:
Tam Kan Sayımı
İBH’da en sık yapılan kan testi tam kan sayımıdır. Hemoglobin düzeyi anemi (kansızlık) olup olmadığını gösterecektir. Beyaz hücre sayısı inflamasyon ya da infeksiyon için bir göstergedir. Trombositler kanın pıhtılaşması için gerekli olan küçük hücrelerdir ve sayıları inflamasyon sırasında artmış olabilir. Azathioprin gibi bazı ilaçlar kemik iliğini etkileyebilirler ve kırmızı hücrelerin, beyaz hücrelerin ve/veya trombositlerin sayılarını azaltabilirler. Azathioprin alınırken düzenli tam kan sayımı takibi gerekmektedir.
Eritrosit Sedimentasyon Hızı (ESR)
Bu, kırmızı kan hücrelerinin tüpte ne kadar hızlı çöktüğünü gösteren çok basit bir ölçümdür. Genellikle yavaş gerçekleşmekte, ancak aktif inflamasyon varlığında yükselmektedir.
C-reaktif protein (CRP)
Bu proteinin kan düzeyleri inflamasyon ya da infeksiyon varlığında çok hızlı artmaktadır. Özellikle Crohn’da, hastalık aktivitesini izlerken ESR ile birlikte kullanılmaktadır.
Ferritin
Bu proteinin oranı da inflamasyonda değişmektedir. Daha da önemlisi vücudun demir depoları ile olan bağlantısıdır. Düşük düzeyde olması demir desteği gerektiğini göstermektedir.
Vitamin B12 ve Folik Asit
Bu vitaminler sağlıklı kan hücreleri oluşumu ve başka bir çok vücut işlevi için gereklidir. Düşük folik asit düzeyleri kötü beslenmeyi ve muhtemelen ince barsaktan kötü besin emilimini gösterir. Vitamin B12 yalnızca ince barsağın alt ucundan (terminal ileum) emilmektedir. Bu bölgede ağır Crohn hastalığı varlığı ya da terminal ileumun cerrahi olarak çıkartılması enjeksiyon yoluyla düzenli vitamin B12 destekleri gerektirebilir.
Karaciğer Fonskiyon Testleri
Bu test karaciğerin sağlığı hakkında bilgi veren bir grup enzimi ölçmektedir. Bu testler, hastalığın kendisine ya da ilaç tedavisine bağlı olarak anormal hale gelebilirler. Albumin gibi önemli proteinlerin düzeyi de ölçülmektedir. Kötü beslenme, devamlı ve uzun süreli ishal ya da kronik inflamasyon nedeniyle albumin azalabilir.
Uluslarası Normalize Oran (INR)
Bir kan pıhtılaşması testidir. Bu test sıklıkla karaciğer kan testleri anormal olduğunda yapılmaktadır. Karaciğer, hasardan sonra kanı pıhtılaştırmak üzere birlikte çalışan proteinleri yapar. Eğer karaciğer iyi çalışmıyorsa, kan pıhtılaşması anormal hal alabilir. INR bunu anlamanın çok duyarlı bir yoludur.
Üre ve Elektrolitler
Sodyum, potasyum, klor, bikarbonat, üre ve kreatinin düzeyleri böbrek işlevinin göstergeleridir. Üre ve kreatinin düzeyleri, beslenme durumunu değerlendirmek için de kullanılmaktadırlar. İdrarda sodyum, potasyum ve üre düzeyleri, özellikle kişi ekstra sıvı ve tuz gereksinimi içinde olduğunda beslenme tedavisini izlemek için kullanılmaktadırlar. Bu ağır ishal ya da stomadan (barsak ağzı) yüksek hacimde kayıp ile birlikte ortaya çıkabilir.
Kemik Kimyası
Kalsiyum, fosfat ve alkalen fosfotaz adı verilen bir enzimin düzeyleri beslenme durumunu ölçmekte ve olası kemik sorunlarını ayırdetmektedir. Eğer böyle bir olasılık varsa, o zaman vitamin D ve paratiroid hormonunun kan düzeyleri kontrol edilebilir. Bu kan testleri, tümüyle normal kan kemik kimyasına karşın varolabilecek osteoporozu (kemik erimesi) saptamanın iyi bir yolu değildir.
Magnezyum
Genellikle potasyum ve kalsiyum ile birlikte beslenme durumunun kontrolü için ölçülmektedir. Magnezyum düzeyleri ağır ishal sonucunda düşük düzeylere inebilir. Düşük düzeyler kas güçsüzlüğüne yol açabilir.
Eser Elementler
Bunlar, sağlık için küçük miktarlarda bulunan çinko, selenyum, kromyum ve diğer mineralleri içermektedir. Bu mineraller intravenöz yolla uzun süreli yapay beslenme alan kişilerde gerekli durumlarda ölçülmektedirler.
Endoskopik inceleme sırasında vücudun belli bir kısmının incelenmesi için doğal bir açıklığa ya da stomaya bir alet sokulmaktadır. Böylece, iç döşeyici tabaka ayrıntılı olarak görülebilmekte ve biyopsiler (küçük örnekler) alınabilmektedir. Bunlar, herhangi bir inflamasyonun şiddetinin ya da tipinin saptanması amacıyla genellikle mikroskopik olarak incelenmektedir. Biyopsiler herhangi bir infeksiyonun varolup olmadığını görmek için de incelenebilmektedir.
Bazı incelemeler ayaktan hasta kliniğinde, ancak daha sıklıkla özelleşmiş endoskopi ünitelerinde yapılmaktadır. Genellikle, ne kadar süre yemek yenmeyeceğine ve hangi barsak hazırlığının kullanılacağına ilişkin bilgiler inceleme öncesi anlatılmaktadır.
Bazı endoskopilerde, özellikle kolonoskopide sakinleştirici (sedasyon yapan) bir ilaç verilebilmektedir. Bu kısmen sizin gevşemenize yardımcı olmak için ve kısmen de rahatsızlığın azaltılması içindir. Çoğu olguda bu opsiyoneldir ve uyanık mı yoksa dalgın mı olmayı tercih edeceğinize siz karar vermeye çalışmalısınız. Eğer işlem sizde özellikle gerginlik yaratıyorsa, o zaman bir miktar sedasyon yapılması daha uygun olacaktır. Sedasyondan sonra araba kullanmanız mümkün olmayacaktır ve işlem sonunda sizi eve götürmek için birine ihtiyacınız olacaktır.
Farklı amaçlar için kullanılan farklı tiplerde endoskopik yöntemler bulunmaktadır. Burada İBH ile ilgili başlıca işlemler anlatılmıştır:
Proktoskopi
Bu, genellikle ayaktan hasta kliniğinde yapılan ve çok az sıkıntı veren hızlı bir incelemedir. Proktoskop anüse sokulan küçük metal ya da plastik bir alettir. Rektum hakkında sınırlı bir görüntüye olanak sağlar. Spesifik şekilde, anal kanalın fissürler, fistüller ve hemoroidler yönünden incelenmesi amacıyla kullanılır.
Sigmoidoskopi
Sigmoidoskopi rijit ya da fleksibl (esnek) olabilir. Rijit sigmoidoskopi sıklıkla ayaktan hasta kliniği ziyareti sırasında yapılır ve proktoskopiye benzer. Rektumun ve aşağı sigmoid kolonun incelenmesine olanak sağlar. Ülseratif kolitin şiddetinin değerlendirmesi için iyi bir yöntemdir.
Fleksibl Sigmoidoskopi
İshal çok şiddetli olmadıkça, fleksibl sigmoidoskopi öncesi barsak atıklarının temizlenmesi için lavman uygulanması gereklidir. İnceleme yaklaşık beş dakika sürer ve genellikle sedasyonsuz yapılır. Kolonun şişirilmesi için verilen hava ya da karbon dioksit nedeni ile bir miktar rahatsızlık olabilir. İnceleme bazı polikliniklerde ve daha sıklıkla bir endoskopi ünitesinde yapılmaktadır. Alet yaklaşık 60 cm uzunluğundadır. Kolonu splenik fleksuraya kadar incelemek için kullanılmaktadır. Bu, yalnızca kolonun sol tarafının incelenmesi demektir. Kalın barsağın bu kısmını etkileyen ülseratif kolit ve Crohn hastalığı teşhis ve takibinde yararlıdır.
Kolonoskopi
Kolonoskop, çoğu olguda tüm kolonu (kalın barsak) ve terminal ileumu (ince barsağın alt ucu) incelemek için yeterli uzunlukta esnek bir alettir. Bu nedenle sıklıkla ülseratif kolitin ya da Crohn hastalığının yaygınlığını ve şiddetini değerlendirmek için kullanılmaktadır. Aynı zamanda barsak ameliyatı sonrasında anastomoz bölgesini (barsak bölümlerinin birleştirildiği yer) incelemek için de kullanılır. Eğer Crohn hastalığı tekrarlarsa, bu sıklıkla anastomoz hattında olmaktadır. Bu inceleme sırasında kolonun kesinlikle temiz olması gereklidir. İncelemeden önceki gün bol sıvı alınması zorunludur. Ayrıca barsak temizliği amacıyla bazı ilaçların alınması da gereklidir. Kolonoskopi yarım saat kadar sürebilir ve genellikle sedasyon altında yapılır.
Gastroskopi
Gastroskop fleksibl endoskopların en incesidir. Bununla, özofagus (yemek borusu), mide ve duodenum (ince barsağın ilk kısmı) ülserasyonlar ve inflamasyon yönünden incelenebilir. Gastroskopi aç karnına yapılan bir işlemdir. Gastroskopun yutulması, boğaza bir lokal anestetik sprey sıkılması ve sedatif ilaç verilmesi ile kolaylaştırılmıştır. Beş ile on dakika süren bu inceleme için sedasyon yapılması, kesinlikle, isteğe bağlıdır.
Kaynak: Anonim